Menú

Domingo 6 de diciembre 2020

Hoy mi hija, cuando despertó, me pidió para desayunar arroz con leche. Se lo preparé y eso desayunamos. Al poco rato me marcó mi mamá al celular, nos invitó para ir a almorzar en su casa. Como a las diez nos fuimos a su casa y ya al medio día que terminamos nos regresamos. Apenas llegamos cuando se nubló y empezó a llover. Llovió tan fuerte que al poco rato ya se habían inundado las calles. La lluvia tardó una hora, luego salió el sol y ya no volvió a llover. Por la tarde supe que falleció el señor jmeen, mejor conocido como don Lol. El señor también era de la tercera edad, de más o menos 70 años. Aquí en Xocén corrió el rumor de que el señor falleció por Covid, ya que una de sus hijas se encuentra ingresada en el hospital de Valladolid. Según comentan, que ella tiene Covid-19. Pero en el caso del señor jmeen, falleció en su casa ya que no quiso que lo llevaran al hospital, por lo que no se supo si su muerte fue a causa del Covid. El señor era uno de los mejores jmeen que se conocen aquí en Xocén. Hace poco curó a mi niña cuando ella se enfermó mucho. Es familiar lejano mío, primo de mi abuelo materno. Me cuesta mucho entender que ya no lo vamos a volver a ver. Fue una persona muy buena y amable; sólo sé que lo voy a extrañar mucho y no lo vamos a olvidar.
Maya. Bejla’ake’ in chan paalilé kaj aje’ tu k’ataj arroz yéetel leche u yuk’e je’elo’ kaj lik’ene ka tin chakaj leti’ tun tik uk’aj. Ma’ xanchaje ka tu t’anen in na’tsil tin x- ch’uyka t’áan ka tu yalaj ka xi’ikon janal tu najil, tak lajun p’éel u yorail ka binon yiknal in na’tsiló, tak chumuk k’iin ka ka sunajon tik nayil, jach ma’ saam k’uchko’one’ ka nokoy chají, je’elo’ seblakil uchik u k’axal e ja’o. Jach tun maan k’am uchik u k’axal la’ten ma’ xanlaj ka tu laj bulaj e bejo’obo’. Junp’éel u yorail uchik u ma’an, e kaj maane kaj jok’ e k’iinó mix ka k’axi. Te xan e bejla’ake’ tin wojeltaj, kim juntul nojoch máak letie j-men don “Lol” u k’aba k’ajoltaniló, ts’o’ok u nojoch máaktal xan yanti kex wal setenta ja’ab ti’e. Way kaj Xocene chu’un u ya’lalé leti’ bin e covid-19 tsaytí uchik u kímiló, tumen beyo’ juntul u ch’úup paalile jach bin k’oja’an te bisbin te nojoch kuchil ts’ak yaj te Zacío, letí yan tun bin ti’ e covid u ya’ako’obo’. E tun nojoch máak yum j-mena’ mix ojeltab wa letí kinsi tumen beyó, letie’ tu najil Kimi, chen u ya’aliko’obe’ ma’ bin tu kibaj ka bíisik iknal ts’ak yají, ma’ tun ojeltab ba’ax bet u kímilí. Leti’ tun xan e jach ma’alob j-men ten in k’ajola, beyxan k’ajoltanil way kaj Xocene. Jach ma’ uchaké leti’ ts’ak in chan paalil, tumen jach k’ojanchají, yéetel tun u rezaró yéetel tu utskinsaj. Letie’ juntul ch’iibal k’as nach ti to’on tumen u primo u tatatsil in na’tsil, tene’ ma’in ch’aoltik wa ma’in ka ile. Juntul máak jach uts u biskubaj yéetel yabkach máak, chen ba’ax kin wake ma’ ik bin ik tubse.

Más días