Menú

Jueves 1 de octubre 2020

Hoy, después de desayunar café con leche, dijo mi esposo que fuéramos al monte por leña, pues se me gastó y, mientras, no puedo cocinar. Pensé en ir a dejar a mi hija con mi suegra, para poder ir a ayudarlo, pero no había nadie en su casa. Y como no teníamos donde dejarla nos la llevamos con nosotros al monte. Y como no contamos con triciclo, pedimos prestado el del vecino y nos fuimos. Íbamos a llenar el triciclo de leña, pero nosotras no aguantamos mucho tiempo en el monte. Había bastantes mosquitos; supongo que es porque ha estado lloviendo diarios, por eso brotan muchos, porque yo había ido antes y no era así. La leña apenas llegó a la mitad del triciclo y nos quitamos, porque a mi pobre hija ya la habían picoteado por los moscos. Y para nuestra mala suerte, en el camino de regreso se pinchó la llanta y lo que era un poco de leña nos costó una recámara nueva pues ya no se pudo parchar. Ahora sí que, como dice el dicho, “lo barato sale caro”. Apenas regresamos, empezó a llover de nuevo y muy fuerte; según el pronóstico, es por el frente frio que se aproxima. Mientras llovía, yo prendí mi candela para tortear y cuando se calentó mi comal puse unos tomates para tamular y comer papadzul, que se prepara con pepita y hojas de cebollinas. De tomar, hoy preparé agua de sandía. Mi mamá me mandó una, ella la cosechó en su terreno. En el centro estuvieron voceando que ya llegó el recibo de la luz.
Te’ k’iin bejlae’ kaj ts’o’ok ik uk’ultik box ja’ yéetel lechee, ka tu ya’alaj in wichame’ ka xi’iko’on k’áax ch’ak si’, tumen beyo’ xu’up teni’, la’betke ma’un beytal in chakal. Je’elo’ ka tin wa’ale yan in bisik in chan paalil in p’at yíknal in x-ka’ na’tsil, yo’osal u beytal in bin in wante’, ba’ale’ mix máak yan tu yotoch in na’tsilo, je’elo’ mina’an tu’ux tun ik p’atik ka tun tik bisaj tik pa’ach te’ k’áaxó. Tumen mina’an u nu’ukulil to’on ik tasik e si’o, la’betke’ ka tik jan k’ataj ik majant te’ máak nats’ ti’ to’ono’, je’elo’ kaj bino’on. To’one tik a’ale’ yan ik chupik e triciclo yéetel si’o, ba’ale’ ten yéetel in chan paalilé ma’ tsa’ayoni’ tumen beyo’ jach u maná ti’ yanil k’oxol te’ k’áaxo’, tene’ in wa’ake’ men beyo’ jach sáansamal ku k’axal e ja’o la’betke’ jach máan yan u xiitil e k’oxolo’obo’, suka’an in bine’e ma’ jach bey yanil e k’oxolo’obo’, je’elo min chumuk triciclo nako’on yéetel e si’o kaj luk’oní, tumen ts’o’ok u seen chi’ibil in chan paalilonó. Ts’o’okole’ u ts’o’ok tu ts’ajto’one’, tu belil ik sute’ ka xan ts’u’um u yanta e triciclo, chen yo’olal u p’it si’e mank’aj junp’éel u tumben recamaraíl tumen beyo’ ma’ beylaj u tak’lí. Jach jaaj e t’áan chen a’ala’akó, táan kaxtik ux ma’ bo’olile’ máas ko’oj u jok’ol, jach p’elak ik k’uchulé kaj chuun u ka k’axal le ja’ ka’ateno’. Táan túun u ya’alale’ yo’osal bin e Ke’elil ku ka nats’aló. Je’elo’ tene’ mientras u k’axal e ja’o ka jo’op in máan in t’ab in k’ak’ yo’osal in pak’ach, je’elo’ kaj chocochaj in xamachó ka tin ts’aj p’ak tajlí, uti’al in mak’antik de k’utbil p’ak, u tia’al jantbil yéetel u juch’bil sikilí yéetel xan u le’ ux ajosil. Lete túun ku k’abatik papadzul. Tin mak’antaj u tia’al ik uk’e u ja’il sandia, in na’tsil siten, leti’ pak’mil tu solaró. Te’ k’iwikó táan u ya’alal ts’o’ok bin u yu’sa’al u ju’unil corriente, táan u ya’alal ka manak ch’abil.

Más días