Menú

Natalia

Ko’olel Natalia

29 años

Fui amiga de todas mis compañeras; bueno, éramos sólo diez compañeras y todas nos llevamos bien. Yo era regular en mis calificaciones, ni tan buena ni tan mala.

Terminé mi secundaria a los quince años. En total, somos seis hijas y un solo varón. Mi papá es muy bueno y nos trata a todos por igual; no porque hubiera un varón lo iba a querer más. Nos ayudaba con las tareas, siempre cotorreaba diciendo que como somos más sus hijas se rayó, porque en nuestra pedida de mano se tomaría muchas chelas.

Pero yo creo que como quería tanto que así sucediera, nada fue así. Vivimos un noviazgo, sí, pero no nos llamó la atención casarnos.

Somos católicos, pero no quisimos casarnos. Todas vivimos en unión libre con nuestras parejas. Estar casados y firmar un papel no nos garantiza que seremos felices.

Muchos se casaron, se endeudaron, pero no son felices como lo somos nosotras, a las que no nos une ni un papel.

Yo me junté a los 18 años y mi esposo Ismael tenía 19. Mi suegra estaba tan encantada conmigo que cuando llegué a su casa nos dio un cuarto para vivir y ella se fue con su esposo a construir otra casa en otro terreno.

Mi esposo me cuidó por un tiempo antes de decidir tener bebés. Él decía que hasta que ganase un poco de dinero, porque tener un bebé implica gastos.

Entonces así fue. En dos años mi esposo ahorró y hasta logró comprarse un coche. Y ya fue cuando me dijo que hay que planear tener un bebé y desde que lo tuve sólo me dedico a cuidarlo.

Nuestro primer bebé fue un varón, luego él me sugirió que agarrara planificación. Entonces, como no me gustaba estar tomando pastillas y menos que me estén pinchando con las inyecciones, me decidí por el implante de tres años.

Por un buen tiempo nuestro bebé fue único y nunca le faltó nada. Tenía de todos los juguetes. Mi esposo no tiene ningún vicio, gracias a Dios. Su tiempo y su vida los dedica a mí y a su hijo.

Trabaja en la empresa de la gran bodega La Favorita. Él se encarga de pasar a surtir las tienditas de los pueblitos.

Tiene buen sueldo. No compramos mercancía porque le dan vales de despensa y allá mismo los cambia. Cuando cae su quincena me lo entrega todo y me dice que me compre lo que yo necesite y lo demás lo guardo.

En su descanso nos lleva al cine o vamos a pasear en algún lado. Nunca me prohibió ir a casa de mis papás, puedo ir cuando yo quiera, pero casi no voy, ya que también me dedico a bordar blusas para vender.

Después que me retiraron el implante, tardé cinco años en volver a embarazarme. Esta vez tuve una hermosa niña.

Aunque tenemos las posibilidades y los recursos de tener varios bebés, nosotros no nos apresuramos.

Eso sí, a nuestros bebés los bautizamos y les hicieron jéets méek’. Mi esposo y yo vamos a misa los domingos.

Llevo doce años siendo muy feliz con mi esposo e hijos.

29 ja’ab

Tene jach uts in biskin bal yéetel in tu lakal in wet xokobo, chen xan lajun u tulul in wet xokob de ch’upobo jelo laj ust ik biskik bal, mix jach k’asi mix jach uts xaní.

Tene yanten jó lajun ja’ab uchik in ts’oksik in xok. U yabilon tin najile wak tul ch’upo’on yéetel juntul xíib. In tatae jach ma’an utsi mak laj u yabit mo’on minan u yéyaj, mix wa tumen jun tulili u xibile kau yab u yabilt chen u tulí mak lete tik lakal u yabitmaj. Ku yantikon yéetel ik ts’ibo’on, che yojel baxal t’an chen u yale e bey yab u paalal de ch’upo yan u yabtal u malal u yuk’ik u sis k’ajil jen bix chen jop okok k’atbil ik k’abone’.

Bale in walik tumen jach bey u k’at xan ka’ uch kó mix bey uchikí, laj yanlaj ik nupa’an bale mix tik alaj wa jeu ts’okol ik bele’.

Tone jach te kik ts’aik ik tukul ti kich kelem yuume, bale mix tik laj wa jeu ts’okol ik bele tik lakal chen bey uchik ik kajtal yéetel ik nupanó. Tone chen ik ale’ ma’ wa tumen yan ik ts’ib ti junp’el june ka alak tone wa yan u jach kimak tal ik ole’.

Yabobe tan u ts’okol u belo ku p’ax kubalo’ob, kex beyo mix kimak u yolobi, ma’ jen bix tone mix tan u much’ kinsko’on junp’el ju’un.

Tene yanten waxak lajun ja’ab uchik in much’kinskinbal yéetel in nupa’an ismael u k’aba’ letie yanti bolom lajun ja’ab ti.

In xka’ nátsile jach kimak u yol uchik u yiliken in k’uchul tu najil tu ts’aj tak to’on junp’el naj ik kajtal.

Jelo letie kaj bin yéetel u yicham kajtal tu yanal solar. In wichame jach tu kananten ichil yabkach k’in mix jan yanlak ik champali. Letie chen u yale bey bin ts’ok u much’ kinsik tak’ine ku tukul tik e beyo, tumen xan beyo yan u xupil juntul champal.

Jelo beytun ichil káp’el jabe in wichame tu much’kinsaj takin tu manaj tak junp’el u chan kis buts’. Jelo leti tun ka tu yalaj yan ik ilik in k’ojantal ti champal, jelo tak uchik u yantale tene chen leti kin kanan tik.

Ik chan yax champalo juntul chan xíib, jelo letie ka tu yalaj in ch’aik ts’ak yólal main ka yax yo’omel ta’. Jelo tene mix uts tin wich in wuk’ik e ts’akó, mix ka jup’uken latene ka tin ch’a’aj e tun e implante u tia’al oxp’el ja’abó.

Chan xanchaj tun chen tu junal in champalo, miox tech u p’atal wa yan ba’ minan ti, yanti tu lakal e baxalobo, in wichame minan ti mix junp’el t’ilil k’as. Tu lakal e k’inobo ti ten yéetel tu cham palil ku ts’aik.

Te ku meyaj te nojoch kuchil te bodega la favorita. Leti ku ma’an bisik u konolil e te tiendaobo te chan kajobo.

Jach malo’ob u najaltik tak’in. Mix tan mix ik manik u nukulil janal ichnaj tumen beyo te ku ts’abal ti te tux ku meyajo’. Chen lubuk u tojol u meyaj ichil ka’p’el p’isi k’ine ku laj ts’aik ten, chen u yale ka bin in ma’an tu lakal ba’ k’abet ten wa yan p’ate kin kíisik.

Chen u jesubale ku bisko’on cha’an te cineo wamae ku bisko’on wa tux ik naysik o’ol. Mix tech u yalik ten wa maun beytal in bin tu najil in tataob, jen ba’ k’ine kin bin. Bale main jach bin xan tumen beyo tan in chuy xan lete blusas xanm u tia’al in kono’.

Jelo ka tun xan k’uch u k’inil u tselel ten e implanteo xanchaj tu ts’aj jóp’el jab bey uchik in ka’ yo’omel talo’. Jelo e bejlae yanlaj juntul chan ch’upal.

Kex yanto’on u beytalil ik kanantik u yábil champalobe tone mix tan ik sebkunsik.

Ik paalilo’on tone tik biso’on okab yéetel betab u jets mek’il tiob. In wicham yéetel tene jach kik bino’on ti misa ti domingos.

Yantun ka’ lajun jab kajliken yéetel in wicham yéetel in paalal jach yéetel kimak óolal.

Más testimonios